NEGRΟPONTE POLITICO: Κείμενο Θέσεων/Προτάσεων CISD για την Επιχειρησιακά Ολοκληρωμένη Διαχείριση Στερεών Αποβλήτων προς μια κοινωνία μηδενικών αποβλήτων

Δημόσια διαβούλευση για τη 2η αναθεώρηση του περιφερειακού σχεδίου διαχείρισης στερεών αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ) Αττικής

Η ριζική αντιμετώπιση του κρίσιμου για το Περιβάλλον, την Οικονομία και την Κοινωνία προβλήματος της διαχείρισης των Αστικών Στερεών Απορριμμάτων, αποτέλεσε και αποτελεί για το Παρατηρητήριο Πολιτών για την Αειφόρο Ανάπτυξη - CISD αντικείμενο προβληματισμού - ταυτόχρονα και πρόκληση αποτελεσματικής συμβολής του. Ως εκ τούτου μετά από συστηματική εργασία αλλά και διαβούλευση με τη συμμετοχή σημαντικών διαμορφωτών[1] των σύγχρονων απόψεων και δράσεων για το αντικείμενο και λαμβάνοντας υπ’ όψη σημαντικές προτάσεις που έχουν κατατεθεί από επιστημονικούς, κοινωνικούς φορείς και ΜΚΟ, το CISD έχει ανακοινώσει δημόσια τις θέσεις του.

Σήμερα το CISD καταθέτει κείμενο στο πλαίσιο της δημόσιας διαβούλευσης για τη 2η αναθεώρηση του περιφερειακού σχεδίου διαχείρισης στερεών αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ) Αττικής με αναλυτικά σχόλια και παρατηρήσεις προς όλους τους εμπλεκόμενους, με σκοπό την επείγουσα επίλυση του προβλήματος με τον πλέον ορθό και επιχειρησιακό τρόπο.

Η Περιφέρεια Αττικής σε μια ιδιαίτερα κρίσιμη καμπή επιχείρησε, από την πρώτη στιγμή της ανάληψης της νέας ηγεσίας της, να υπερβεί τα σφάλματα του παρελθόντος στα ζητήματα της διαχείρισης των αποβλήτων και να προχωρήσει στην υλοποίηση των βέλτιστων λύσεων που είναι δυνατό να οδηγήσουν στην επίτευξη των εθνικών στόχων, παίρνοντας υπόψη τους περιορισμούς και αδυναμίες της ΤΑ καθώς και τα σημερινά αδιέξοδα.

· Η τακτική που ακολούθησε ανέδειξε την συνειδητή πρόθεση ανάληψης των διαχρονικών ευθυνών της Πολιτείας, ανοίγοντας ένα δημόσιο διάλογο με στόχο την ανατροπή υφιστάμενων αγκυλώσεων και καταστροφικών, κατεστημένων νοοτροπιών και πρακτικών.

· Ο Περιφερειακός Σχεδιασμός για τη Διαχείριση των Απορριμμάτων της Αττικής (ΠΕΣΔΑ), αποτελεί το κύριο εργαλείο για την ολοκληρωμένη διαχείριση των απορριμμάτων και ως εκ τούτου οφείλει να έχει ως πρωταρχικό εργαλείο εφαρμογής την διαλογή στην πηγή και την ανακύκλωση μέχρι την εξάντληση των δυνατοτήτων σε πλήρη ευθυγράμμιση με την ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία.

Στο πλαίσιο αυτό ο υπό αναθεώρηση ΠΕΣΔΑ θα πρέπει να ενισχυθεί με:

· την υποχρεωτική κατάρτιση Σχεδίου Πρόληψης σε περιφερειακό ή δημοτικό επίπεδο,
· την υποχρέωση για Διαλογή στην Πηγή (ΔσΠ) των οργανικών υλικών και μεθόδων όπως η οικιακή κομποστοποίηση, η χρήση των μηχανικών κομποστοποιητών, η δημιουργία Πράσινων Σημείων ή Ολοκληρωμένων Πράσινων Σημείων και η υλοποίηση δράσεων επαναχρησιμοποίησης και εναλλακτικής διαχείρισης,
· τη δυνατότητα εθελοντικής δημιουργίας μονάδων κομποστοποίησης προδιαλεγμένων οργανικών στους δήμους.

Έτσι μόνο μπορεί να εγγυηθεί και να διασφαλίσει με αποφασιστικότητα την αποτελεσματική μετάβαση στη νέα λογική μιας κοινωνίας μηδενικών αποβλήτων καθορίζοντας με σαφήνεια τους στόχους της διαχείρισης και διαμορφώνοντας τις στρατηγικές, τις επιμέρους πολιτικές καθώς και τα μέσα υλοποίησης τους. Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να ενσωματώνει την εμπειρία από την επιστημονική και τεχνολογική πρόοδο που έχει συντελεστεί τις τελευταίες δεκαετίες στα προηγμένα κράτη του κόσμου μετατρέποντας το δυσεπίλυτο πρόβλημα της διαχείρισης των αποβλήτων σε μια αναπτυξιακή πρόκληση ανακούφισης του επιβαρυμένου περιβάλλοντος, επαναχρησιμοποίησης και επαναξιοποίησης πρώτων υλών, με μηδενικές αρνητικές επιπτώσεις, αλλά πολλαπλά οφέλη για τις τοπικές κοινωνίες.

Με ιδιαίτερα ενθαρρυντικό σημείο την αναθεώρηση της υλοποίησης Κεντρικών Μονάδων Επεξεργασίας Απορριμμάτων, ώστε αυτές να αποτελούν μια από τις τελευταίες επιλογές στην ιεραρχία ολοκληρωμένης βιώσιμης διαχείρισης, ο ΠΕΣΔΑ Αττικής οφείλει επιπλέον να επιβάλει ρητά την εφαρμογή εντατικών ολοκληρωμένων προγραμμάτων ανακύκλωσης εκ μέρους των φορέων που έχουν θεσμοθετηθεί προς τούτο (κοινωνικοί συνεταιρισμοί και νομικά σχήματα, λοιποί φορείς, ΦΟΔΣΑ, κλπ.) ώστε να ανταποκρίνεται στο σύνολο των δεσμευτικών εθνικών στόχων μείωσης διαφόρων κατηγοριών αποβλήτων, διασφαλίζοντας το θετικό «αποτύπωμα» όπως το θέτει η ΕΕ και αξιοποιώντας τις βέλτιστες διαθέσιμες τεχνολογίες.

Το CISD επισημαίνει ειδικότερα ότι ο ΠΕΣΔΑ θα πρέπει να:

· ενισχυθεί στον τομέα των αστικών στερεών αποβλήτων (ΑΣΑ) με πιο συγκεκριμένες αναφορές, τόσο ως προς τις αναγκαίες υποδομές υπό το πρίσμα ενός αποκεντρωμένου μοντέλου διαχείρισης, με ορισμένες βελτιώσεις που αφορούν στην επέκταση της προδιαλογής υλικών και στο μετριασμό της δυναμικότητας των κεντρικών μονάδων επεξεργασίας σύμμεικτων, όσο και ως προς την αντιμετώπιση της ΤΑ, η οποία παραμένει ως ένας θεσμός μειωμένης ευθύνης και δυνατοτήτων.
· αναγάγει με σαφές τρόπο το συνολικό κόστος διαχείρισης των ΑΣΑ ανά Δήμο
· συμπεριλάβει ένα συγκεκριμένο σχέδιο χωροθέτησης εγκαταστάσεων σύμμεικτων (αναγκαιότητα χωροθέτησης μονάδων επεξεργασίας ΑΣΑ και διάθεσης των υπολειμμάτων), τόσο ως προς την ποσότητα (κατάλληλη ποσοτική κατανομή στη βάση του πληθυσμού), όσο και ως την χωρική κατανομή, ανά Περιφερειακή Ενότητα[2], λαμβάνοντας ως συνολικό πληθυσμό τα 4.000.000 κατοίκους και ως συνολική ποσότητα αστικών αποβλήτων τους 900.000 τόνους..

Ένα προτεινόμενο σενάριο μπορεί να είναι το κάτωθι:

Φυλή: Δυτικός Τομέας, Δυτική Αττική, Αχαρναί, Βόρειος Τομέας: έως 320.000 τόνοι

Ελαιώνας :(Κεντρικός Τομέας): έως 250.000 τόνοι

Πειραιάς: (ΠΕ Πειραιά, Νότιος Τομέας, Νήσοι): έως 180.000 τόνοι

Νοτιο-ανατολικά (Νότιος Τομέας, Ανατολική Αττική): έως 100.000 τόνοι

Βόρειο ανατολικά: (Ανατολική Αττική): έως 50.000 τόνοι

· επιμείνει στην ανάπτυξη δικτύων χωριστής συλλογής χαρτιού, πλαστικού, μετάλλων, γυαλιού αποδυναμώνοντας τη λογική του μπλε κάδου και καθιερώνοντας χωριστή συλλογή, μόνο για έντυπο χαρτί και γυαλί με έμφαση στις δημοτικές υποδομές υποδοχής και διαχείρισης υλικών (ανάπτυξη δημοτικών συστημάτων ανακύκλωσης και κομποστοποίησης προδιαλεγμένων βιοαποβλήτων, πέραν, ίσως, των πρασίνων σημείων).
· ανατρέψει τη λογική των ΣΜΑ η οποία προϋποθέτει συμπίεση σύμμεικτων απορριμμάτων, ώστε να εδραιωθεί η αντίληψη μιας σοβαρής προδιαλογής, διαλογής και επανάκτησης υλικών διαχείρισης, ώστε να συμβάλει ουσιαστικά στον στόχο της κυκλικής οικονομίας όπως αυτή προτείνεται από την ευρωπαϊκή και εθνική νομοθεσία.
· συμπεριλάβει συγκεκριμένες αναφορές για τις χωροθετήσεις του ν. 3164/2003 για την «αντιμετώπιση βραχυπρόθεσμων αναγκών σε χώρους ταφής», ώστε να προσδιορισθεί με σαφήνεια ο τρόπος λειτουργίας του Γραμματικού, το μέλλον του χώρου στο Μελετάνι (Μάνδρα – Ελευσίνα), αλλά και των εγκαταστάσεων της Φυλής.
· αποσαφηνίζει τον τρόπο και τον χρόνο λειτουργίας του αποτεφρωτήρα επικίνδυνων αποβλήτων υγειονομικών μονάδων (ΕΑΥΜ) από τη Φυλή.

Επιπλέον των ανωτέρω το CISD καλεί τους υπευθύνους σύνταξης του ΠΕΣΔΑ Αττικής, αλλά και το Περιφερειακό Συμβούλιο Αττικής να λάβουν σοβαρά υπόψη τις παρακάτω προτάσεις:

· Μείωση της συνολικής δυναμικότητας επεξεργασίας των ΑΣΑ στα απολύτως απαραίτητα μεγέθη, ώστε να μπορούν να αναπτυχθούν στο άμεσο μέλλον η Πρόληψη, η Επαναχρησιμοποίηση, η Επισκευή, η ΔσΠ, η Ανακύκλωση και η Κομποστοποίηση,
· Αναθεώρηση της χρηματοδότησης (μείωση) των Κεντρικών Μονάδων Επεξεργασίας ώστε να εξοικονομηθούν πόροι για την χρηματοδότηση με ίδιο ποσοστό και των υπόλοιπων έργων και δράσεων του προς αναθεώρηση ΠΕΣΔΑ Αττικής
· Αξιοποίηση των πραγματικών τάσεων της αγοράς σε σχέση με την ανάληψη ρίσκου και να προβλεφθούν και να προσυμφωνηθούν αξιόπιστες δικλείδες ασφαλείας
· Τεχνική δυνατότητα των εγκαταστάσεων να δέχονται και προδιαλεγμένα οργανικά ή άλλα διακριτά ρεύματα υλικών με διαβαθμισμένο τιμοκατάλογο, σύμφωνα με ποιοτικά κριτήρια, ώστε να επιτευχθεί το ελάχιστο δυνατό «τέλος εισόδου»
· Λειτουργία σε 24ωρη βάση (και ενδεχομένως 6 ημέρες/εβδομάδα), ώστε οι επενδύσεις να είναι 2,5 φορές μικρότερες και η μείωση των ποσοτήτων επεξεργασίας στο μέλλον ναμειώνει απλώς τις ώρες λειτουργίας τους
· Τα όποια υπολείμματα (RDF ή τύπου RDF) να είναι τα ελάχιστα διαχειρίσιμα δυνατά (με οικονομικά εφικτή απορρόφηση από την τσιμεντοβιομηχανία), ή λόγω τεχνοοικονομικών παραμέτρων να εναποθέτονται στα εγγύτατα ΧΥΤΥ

· Ενίσχυση του ρόλου των ΟΤΑ ώστε με νομοθετική ρύθμιση να τους δίνεται η δυνατότητα:

· να λειτουργούν ολοκληρωμένα στο χώρο της ανακύκλωσης, κομποστοποίησης και εναλλακτικής διαχείρισης στην πηγή (οικονομία κλίμακας)
· να συμμετέχουν ως μέτοχοι σε εταιρείες ολοκληρωμένης διαχείρισης-ανακύκλωσης που δημιουργούνται στο πλαίσιο της επιχειρηματικότητας
· να ανακατευθυνθούν οι δαπάνες που αφορούν στην διαχείριση των ΑΣΑ, με στόχο όλα τα έργα και οι δράσεις του αναθεωρημένου ΠΕΣΔΑ, σε επίπεδο περιφέρειας ή δήμων, να απολαμβάνουν αντίστοιχο, τουλάχιστον, ποσοστό χρηματοδότησης
· Αξιοποίηση ευρωπαϊκών προγραμμάτων και κατοχύρωση, με διαφανή, αντικειμενικό τρόπο του προσδιορισμού των διατιθέμενων ποσών.
· Αντιμετώπιση της δραστηριότητας των ρακοσυλλεκτών, με την εργασιακή ένταξή τους σε τοπικές δραστηριότητες ανακύκλωσης και τον συστηματικό έλεγχο των αποδεκτών της δραστηριότητάς τους.
· Αντιμετώπιση του προβλήματος, μέχρι την πλήρη εφαρμογή των προτεινομένων, με τη θεσμοθέτηση βραχυ- και μεσοπρόθεσμου στρατηγικού σχεδίου με ολοκληρωμένα τεκμηριωμένη πρόβλεψη και διασφάλιση του οικονομικού, κοινωνικού και περιβαλλοντικού οφέλους ώστε να καλύπτει τις επιταγές της εθνικής νομοθεσίας και τις δεσμεύσεις προς την ΕΕ.
· Αντικειμενική εκτίμηση του ολοκληρωμένου κόστους/οφέλους των σχετικών έργων σε εξέλιξη με συγκριτικό υπολογισμό
του ποσού που έχει ήδη διατεθεί σε έργα υποδομής και της πηγής προέλευσής του (ενδεχόμενο επιστροφής ή και αποζημιώσεων)
του ποσού που απαιτείται για επανασχεδιασμό και διορθωτικά έργα,
του χρόνου απόσβεσης σε συνάρτηση με το κόστος διαχείρισης
το ρίσκο λειτουργικής απόδοσης λόγω, πιθανώς, εσφαλμένων στρατηγικών επιλογών
της οικονομικής ανταποδοτικότης οικονομικής ανταποδοτικότητας στην τοπική και ευρύτερη κοινωνία
των ενδεχόμενων αρνητικών οικονομικών επιπτώσεων στην (τοπική και ευρύτερη) κοινωνία
των -οικονομικά ανηγμένων- επιπτώσεων στο περιβάλλον
τον -οικονομικά ανηγμένο- χαρακτήρα «επείγοντος» και τεκμηριωμένη απόφαση για την συνέχιση, τροποποίηση ή ματαίωσή τους.

Ανάπτυξη τομεακών σχεδίων πρόληψης (οικοδομική δραστηριότητα, τουριστική βιομηχανία, αλυσίδες τροφίμων και δραστηριότητες σίτισης) με συστηματική ενημέρωση, οργάνωση υποδομών, συμμετοχή Επιμελητηρίων και παροχή καινοτόμων κινήτρων (που δεν είναι απαραίτητα οικονομικά)
Προώθηση των ΟΤΑ, έστω και με την περιορισμένη δυνατότητα που τους παρέχει το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο, να μπορούν να παρακινούν στην ίδρυση νόμιμων σχημάτων σύμφωνα με βασικές αρχές πολυσυμμετοχικότητας και κοινωνικής αντίληψης, καλώντας, προς τούτο, κατά προτεραιότητα, τους εγγεγραμμένους Δημότες ώστε η σχέση του κάθε νομικού σχήματος (ΑΕ, ΚΟΙΝΣΕΠ κλπ) με τον πολίτη να είναι σχέση ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ (πολίτης)- ΠΑΡΟΧΟΥ (νομικό σχήμα των δημοτών) και να μπορούν να ελέγχουν και να υποστηρίζουν τις δραστηριότητες των νομικών σχημάτων στο γεωγραφικό χώρο δικαιοδοσίας τους.

Στη βάση των παραπάνω το CISD θεωρεί ότι επιβάλλεται να υπάρξει μια ουσιαστική επανεξέταση βασικών επιλογών και επαναδιατύπωσή του σχεδίου αναθεώρησης του ΠΕΣΔΑ Αττικής, λαμβάνοντας υπόψη και τον δημόσιο διάλογο, ώστε να αρθούν ασαφείς και προβληματικές διατυπώσεις και να διασφαλίζεται πλήρως η εφαρμογή μιας ικανής στρατηγικής για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Στερεών Αποβλήτων ώστε η Περιφέρεια Αττικής να κάνει ένα μεγάλο και ικανό βήμα θεμελιώνοντας τις αρχές μιας κοινωνίας μηδενικών αποβλήτων υπό το πρίσμα της κυκλικής οικονομίας.

Σε αυτήν την κατεύθυνση, το CISD είναι πρόθυμο να συμβάλλει με όλες του τις δυνάμεις για την ουσιαστική προώθηση της πρόληψης (μείωση) παραγωγής απορριμμάτων η οποία διασφαλίζεται μόνο μέσα από συστηματική ενημέρωση των πολιτών, συμμετοχή των παραγωγών προϊόντων ( βιομηχανιών,) και παροχή καινοτόμων κινήτρων (που δεν είναι απαραίτητα οικονομικά –πχ ecolabeling). Ανάλογα και η προώθηση της επαναχρησιμοποίησης και επισκευής πόρων (προϊόντων) στο μέγιστο δυνατό βαθμό που διασφαλίζεται με συστηματική ενημέρωση, παροχή καινοτόμων κινήτρων στους πολίτες και ενίσχυση της διεισδυτικότητας των φορέων και εταιρειών επαναχρησιμοποίησης.

Για το ΔΣ του CISD

Παρατηρητήριο Πολιτών για την Αειφόρο Ανάπτυξη

Η Πρόεδρος

Μαργαρίτα Καραβασίλη

[1] Σταύρος Αργυρόπουλος (Λακωνική Μέθοδος), Δημήτρης Δαμάσκος, Δημήτρης Δερματάς (καθηγητής ΕΜΠ), Δημήτρης Κανακόπουλος (πρόεδρος ΣΕΚ), Φίλιππος Κυρκίτσος (πρόεδρος ΟΕΑ), Αντώνης Μαυρόπουλος (πρόεδρος της ISWA), Χάρης Μουρκάκος (ΣΑΕΚΚ)

[2] Κεντρικός Τομέας (πληθυσμός περίπου 1 εκατ. – στοιχεία 2011)

Βόρειος τομέας (πληθυσμός περίπου 600.000)

Δυτικός Τομέας (πληθυσμός 500.000):

Νότιος Τομέας (πληθυσμός 500.000):

Ανατολική Αττική (πληθυσμός 500.000

Δυτική Αττική (πληθυσμός 160.000)

Πειραιάς (πληθυσμός 450.000)

Νήσοι (πληθυσμός 75.000)