Οι εκλογές με την αναλογική στις Περιφέρειες. Το «παιχνίδι» αλλάζει.

 Του Δημήτρη Ι. Κατσούλη

Οι στίχοι του παραδοσιακού κρητικού τραγουδιού:  «Ο άντρας κάνει τη γενιά κι όχι η γενιά τον άντρα, σαν είναι ο τράγος δυνατός δεν τονε στένει η μάντρα.. », παρά το πολιτισμικά ξεπερασμένο ανδροκεντρικό του περιεχόμενο, πάει πάντως γάντι με τον ρόλο που πρέπει να διαδραματίζουν οι αιρετοί (γυναίκες και άνδρες) στη διεκδίκηση και την κατάκτηση του ισχυρού ρόλου που πρέπει να έχει η Αυτοδιοίκηση σε ένα πολιτικοδιοικητικό σύστημα που τουλάχιστον οφείλει να προσεγγίσει το ευρωπαϊκό αυτοδιοικητικό κεκτημένο. Εάν παραμείνεις στα όρια της «μάντρας» που το κεντρικό κράτος – στα χρόνια των μνημονίων με μεγαλύτερη ευκολία- έχει περιχαρακώσει, εν προκειμένω, τις Περιφέρειες, αποδέχεσαι έναν θεσμικό ρόλο κατώτερο της συνταγματικής αποστολής του θεσμού αλλά και του ρόλου που του επιφυλάσσει η Ευρώπη των Περιφερειών.

Ήταν ίσως υπερβολικός ο χαρακτηρισμός που απέδωσε ο Γιώργος Παπανδρέου το 2010 αποκαλώντας τους αιρετούς Περιφερειάρχες «Μικρούς Πρωθυπουργούς», συμβόλιζε όμως  την προοπτική της Περιφέρειας σε ένα νέο πολιτικοδιοικητικό σύστημα τολμηρής αποκέντρωσης της εξουσίας και πολυεπίπεδης δημοκρατικής διακυβέρνησης,  πλην όμως στην πράξη τα πράγματα πήραν άλλο δρόμο. Το ίδιο το κομματικό σύστημα, συμπεριλαμβανομένου και του κόμματος του οποίου ηγείτο ο τότε Πρωθυπουργός, κατά κανόνα απέφυγε να προωθήσει ισχυρούς πολιτικούς παράγοντες στην θέση των Περιφερειαρχών, προτίμησε στελέχη μεσαίου νομαρχιακού επιπέδου ή στελέχη που ήθελε να διώξει από την κεντρική πολιτική σκηνή και τα οποία με τη σειρά τους και κατά κανόνα αρκέστηκαν στην ανάδειξη κυρίως αυτοδιοικητικών νομαρχιακού επιπέδου και «κυβέρνησαν» τις Περιφέρειες ως συνένωση νομαρχιών και όχι ως νέο επίπεδο αποκεντρωμένης εξουσίας με έμφαση στην περιφερειακή ανάπτυξη. Καναδυό εξαιρέσεις επιβεβαιώνουν τον κανόνα.  Έτσι η πρώτη θητεία 2011-2014 ήταν μεταβατική και νομαρχικοκεντρική. Η τρέχουσα θητεία έχει άλλα χαρακτηριστικά- στα οποία θα επανέλθουμε σε άλλο κείμενο- σημαδεμένη από την επιδείνωση της κρίσης η οποία άλλωστε παραμένει ακμάζουσα ιδίως ως πολιτική κρίση. Ο ρόλος της Περιφέρειας μάλλον υποβαθμίστηκε και περιορίστηκε σε διαχείριση των πόρων κυρίως του ΕΣΠΑ με όρους κλασσικού πελατειασμού και διαιώνισης σχέσεων θεσμικής εξάρτησης σε βάρος των Δήμων κυρίως, λειτουργίες των οποίων οικειοποιήθηκαν. Σε καμία πάντως περίπτωση δεν κινήθηκαν οι Περιφέρειες, συγκρουόμενες με την εκάστοτε Κυβέρνηση και τις αποκεντρωμένες δομές της, προς την κατάκτηση δυναμικότερου ρόλου στο πολιτικοδιοικητικό σύστημα.

Εδώ λοιπόν τις συναντά ο «Κλεισθένης 1». Ο νόμος 4555/2018 αλλάζει πολλά από τα δεδομένα των περιφερειακών εκλογών και σταδιακά θα μεταβάλλει  πολιτικές συμπεριφορές και στρατηγικές 

Στην Περιφέρεια οι παρατάξεις έχουν κατά κανόνα άμεση ή έμμεση αναφορά στο κομματικό σύστημα φαινόμενο που είναι σύνηθες σε όλο τον κόσμο. Η απλή αναλογική θα οδηγήσει σε συνεργασίες και προγραμματικές συμφωνίες και μάλλον δεν θα επιφέρει την καταστροφή όπως διατείνονται ή φοβούνται πολλοί απερχόμενοι αυτοδιοικητικοί.  Υπό ορισμένες προϋποθέσεις στη διακυβέρνηση της Περιφέρειας θα αναδειχθεί η Πολιτική και ιδίως η Συνεργασία, αρκεί να αφήσει περιθώριο στην συγκρότηση και λειτουργία ισχυρών αντιπολιτεύσεων που είναι κρίσιμη παράμετρος για την αποτελεσματική λειτουργία των προγραμματικών πλειοψηφιών που θα κυβερνούν τις περιφερειακές υποθέσεις και ιδίως την Περιφερειακή Ανάπτυξη. Πληγή για την πολιτικοδιοικητική αποτελεσματικότητα και την περιφερειακή δημοκρατική διακυβέρνηση είναι η έλλειψη δυναμικών αντιπολιτεύσεων διότι αυτό υποκρύπτει ότι το πραγματικό πεδίο διακυβέρνησης δεν βρίσκεται στην Πολιτική αλλά είναι αλλού….

Αφού τα παραπάνω τα διαπιστώνουμε μετά λόγου γνώσεως… ας δούμε τις θεσμικές συνέπειες της συγκεκριμένης απλής αναλογικής.

(βλ. αναλυτικά http://tetradioaftodioikisis.blogspot.com/2018/09/blog-post_16.html )

Ο νομοθέτης του ν.4555/2018 κατάργησε τον "αιρετό" αντιπεριφερειάρχη των Περιφερειακών Ενοτήτων (πρώην νομών). Στις εκλογές οι πολίτες εκλέγουν μόνο  τον Περιφερειάρχη και τους Περιφερειακούς Συμβούλους. Οι τελευταίοι εκλέγονται ανά Περιφερειακή Ενότητα και δεν καθιερώθηκε τελικά η δυνατότητα επιλογής μίας προτίμησης και από άλλη ενότητα όπως συμβαίνει ήδη από το 2010 στους Δήμους.

Ο Συνδυασμός του Υποψηφίου Περιφερειάρχη, εκτός από τον επικεφαλή του, περιλαμβάνει με αλφαβητική σειρά όλους τους υποψηφίους περιφερειακούς συμβούλους ανά περιφερειακή ενότητα. Πλην του υποψηφίου Περιφερειάρχη δεν υπάρχει οιωνεί επικεφαλής του συνδυασμού στην περιφερειακή ενότητα όπως ήταν με το προηγούμενο σύστημα ο υποψήφιος αντιπεριφερειάρχης.

Μετά την ολοκλήρωση της εκλογής διεξάγεται η κατανομή των εδρών μεταξύ των συνδυασμών η οποία ολοκληρώνεται ανεξαρτήτως της εκλογής του Περιφερειάρχη.

Συγκεκριμένα: Εάν δεν λάβει κανείς συνδυασμός το 50%+1 των εγκύρων ψηφοδελτίων στην Περιφέρεια η εκλογή επαναλαμβάνεται μεταξύ των δύο πρώτων. Η κατανομή όμως των εδρών στο Συμβούλιο δεν επηρεάζεται από το ποιος θα εκλεγεί Περιφερειάρχης.

Ως προς το σύστημα διακυβέρνησης έχουμε ήδη αναδείξει σε άλλες δημοσιεύσεις μας τις επιπτώσεις που η εφαρμογή του εκλογικού συστήματος έχει στο σύστημα πολιτικοδιοικητικής αποτελεσματικότητας.

Μία σημαντική αλλαγή είναι η εύλογη ευχέρεια που παρέχεται στον Περιφερειάρχη να ορίσει αντιπεριφερειάρχες και από άλλες παρατάξεις εφόσον το εγκρίνει η απόλυτη πλειοψηφία των μελών κάθε μίας από αυτές της παρατάξεις. Μπορεί κανείς να υποθέσει, παρότι ο νομοθέτης σιωπά, ότι με αυτό τον τρόπο ο Περιφερειάρχης διαμορφώνει μία διαπαραταξιακή πλειοψηφία η οποία θα του επιτρέπει να "κυβερνήσει" στην Περιφέρεια. Η αυτονόητη αυτή συνέπεια της απλής αναλογικής σε συνδυασμό με την κατάργηση των αιρετών αντιπεριφερειαρχών οδηγεί στον ακόλουθο νεωτερισμό σε σχέση με το ισχύον έως σήμερα σύστημα:

Ο Περιφερειάρχης μεταξύ των περιφερειακών συμβούλων ορίζει τους αντιπεριφερειάρχες τόσο τους θεματικούς όσο και τους τοπικούς. Συνεπώς αντιπεριφερειάρχης της περιφερειακής ενότητας μπορεί να οριστεί οποιοδήποτε περιφερειακός σύμβουλος της ενότητας αυτής. Ο Περιφερειάρχης ορίζοντας  και αντιπεριφερειάρχες από άλλες παρατάξεις μπορεί να ορίσει και τοπικό αντιπεριφερειάρχη περιφερειακό σύμβουλο άλλης παράταξης που έχει εκλεγεί στην περιφερειακή ενότητα.

Από τα παραπάνω προκύπτει ότι αλλάζουν οι στρατηγικοί στόχοι των υποψηφίων περιφερειακών συμβούλων που θα κατορθώσουν να εκλεγούν. Ακόμη και περιφερειακοί σύμβουλοι επιλαχόντων συνδυασμών εφόσον η παράταξή τους συνεργαστεί με τον Περιφερειάρχη μπορεί να διεκδικήσουν τον ορισμό τους σε θέση αντιπεριφερειάρχη είτε θεματικού είτε – στην ακόμη προνομιακή- θέση του τοπικού αντιπεριφερειάρχη. Αντιθέτως οι περιφερειακοί σύμβουλοι της παράταξης του Περιφερειάρχη, όταν αυτός δεν διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία στο Συμβούλιο και αναγκάζεται να διαμορφώσει διαπαραταξιακή πλειοψηφία, δεν έχουν πλέον το αποκλειστικό προνόμιο να καταλαμβάνουν θέσεις αντιπεριφερειαρχών ή προέδρων περιφερειακών νομικών προσώπων.

Λαμβανομένων υπόψη των προαναφερομένων "νεωτερισμών", το πολιτικό πεδίο της περιφερειακής αυτοδιοίκησης αποκτά νέες προκλήσεις, ενθαρρύνει πολιτικές συγκλήσεις ή ιδιοτελείς συναλλαγές, απαιτεί πλέον και αυτό περισσότερο ενεργητικό δυναμικό.

Η εκλογή μικρότερου αριθμού περιφερειακών συμβούλων ανά περιφερειακή παράταξη καθιστά τον εκλογικό αγώνα των υποψηφίων δυσκολότερο. Από την άλλη πλευρά η έλλειψη της ex lege πλειοψηφίας των 3/5 θεωρητικά τουλάχιστον θα φέρει στο Συμβούλιο μόνο τους ισχυρότερους υποψηφίους περιφερειακούς συμβούλους ανά συνδυασμό και ανά περιφερειακή ενότητα. Η συνέπεια αυτή μπορεί τελικά να είναι θετική για την αναβάθμιση της ποιότητας των αιρετών της Περιφέρειας και συνακόλουθα για την ενδυνάμωση του ρόλου της Περιφέρειας στο συνολικό πολιτικό σύστημα. Το παιχνίδι θα είναι πλέον και στις Περιφέρειες για τους δυνατούς.

Παραθέτουμε αναγωγή των αποτελεσμάτων των Περιφερειακών Εκλογών του 2014 στην Στερεά Ελλάδα στο σύστημα της απλής αναλογικής του ν.4555/2018