Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις ως μοχλοί μετασχηματισμού

Του Thorben Albrecht

                                     Αναδημοσίευση: https://republic.gr/futureofwork/el/ 21 Φεβρουαρίου, 2023

Μεγατάσεις και ο αντίκτυπός τους στην οικονομία

Ο πράσινος και ο ψηφιακός μετασχηματισμός αποτελούν τις μεγατάσεις που θα κυριαρχήσουν στις οικονομίες μας τα επόμενα χρόνια. Λόγω της πολλαπλής κρίσης που βιώνουμε ίσως είναι δυσκολότερο να αντεπεξέλθουμε σε αυτές τις τάσεις, αλλά δεν παύουν να είναι θεμελιώδεις και μετασχηματιστικές. Μάλλον ισχύει το αντίθετο: Η πανδημία του κορονοϊού επιτάχυνε τη χρήση ψηφιακής τεχνολογίας στη δημόσια διοίκηση, καθώς και σε θέσεις εργασίας σε όλους τους τομείς, ενώ και η εξ αποστάσεως εργασία ήρθε για να μείνει. Οι διακοπές στην αλυσίδα εφοδιασμού οδήγησαν τις εταιρείες στη χρήση ψηφιακών εργαλείων για καλύτερη λειτουργία της αλυσίδας εφοδιασμού. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και η συνακόλουθη ενεργειακή κρίση (κρίση τιμών) τελικά επιτάχυνε τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια στην Ευρώπη.

Επομένως, είναι πολύ πιθανό ο πράσινος και ο ψηφιακός μετασχηματισμός των οικονομιών μας όχι μόνο να συνεχιστεί, αλλά και να επιταχυνθεί τα επόμενα χρόνια. Υπό το πρίσμα αυτών των αλλαγών, προκειμένου να προστατευθούν αλλά και να ενισχυθούν τα δικαιώματα και τα συμφέροντα των εργαζομένων, χρειαζόμαστε ισχυρές συνδικαλιστικές οργανώσεις που όχι μόνο «υπερασπίζονται» τα δικαιώματα των εργαζομένων, αλλά λειτουργούν ως μοχλοί χάραξης μιας διαφορετικής πορείας μετασχηματισμού, με περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας, καθώς και νέα δικαιώματα για τους εργαζομένους.

Ο πράσινος και ο ψηφιακός μετασχηματισμός θα επηρεάσει τις περισσότερες υπηρεσίες και τον κατασκευαστικό τομέα. Σε ορισμένους τομείς, η ψηφιοποίηση είναι αυτή που φέρνει την αλλαγή. Για παράδειγμα, ο τραπεζικός τομέας αλλάζει εξαιτίας της ηλεκτρονικής τραπεζικής μέσω διαδικτύου ή κινητού τηλεφώνου, καθώς και λόγω εταιρειών «fintech» που ανταγωνίζονται παραδοσιακές τράπεζες. Σε άλλους τομείς, η απεξάρτηση από τον άνθρακα είναι η κύρια αιτία αλλαγής: Σε ενεργοβόρες βιομηχανίες, όπως η χημική βιομηχανία, η τσιμεντοβιομηχανία ή η χαλυβουργία, είναι εμφανής η ανάγκη εξεύρεσης τρόπων πράσινης παραγωγής εάν θέλουμε να επιτύχουμε τους κλιματικούς μας στόχους. Ταυτόχρονα, οι υψηλές τιμές ενέργειας ενδέχεται να στρέψουν αυτούς τους βιομηχανικούς κλάδους σε άλλα μέρη εκτός Ευρώπης, εάν η ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην Ευρώπη δεν προχωρά με αρκετά γρήγορο ρυθμό. Συνεπώς, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, συμπεριλαμβανομένου του πράσινου υδρογόνου, θα έχουν υψηλό δυναμικό ανάπτυξης, ειδικά εάν αυτή η ανάπτυξη ενισχύεται από υποστηρικτικές πολιτικές.

Πολύ συχνά οι τάσεις του ψηφιακού και του πράσινου μετασχηματισμού συμβαδίζουν: Στον τουρισμό, βλέπουμε πώς οι ταξιδιωτικές πλατφόρμες αντικαθιστούν τα παραδοσιακά ταξιδιωτικά γραφεία, ενώ, από την άλλη, ο «βιώσιμος τουρισμός» και ο «οικοτουρισμός» κερδίζουν έδαφος. Η απεξάρτηση από τον άνθρακα και η ψηφιοποίηση συμβαδίζουν και στον κλάδο της αυτοκινητοβιομηχανίας, καθώς τα αυτοκίνητα όχι μόνο γίνονται ηλεκτρικά, αλλά η λειτουργία τους βασίζεται ολοένα και περισσότερο σε λογισμικά.

Μεταβαλλόμενος κόσμος της εργασίας

Αυτές οι μεγατάσεις θα αλλάξουν και τον κόσμο της εργασίας. Η ίδια η αλλαγή θα αποτελέσει θεμελιώδες μοτίβο τα επόμενα χρόνια. Μεταβλητότητα, αβεβαιότητα, πολυπλοκότητα και ασάφεια θα επικρατήσουν, ενώ οι πολλαπλές κρίσεις θα κάνουν τις εξελίξεις ακόμα πιο περίπλοκες.

Η προσαρμογή σε νέα εργασιακά μοτίβα και νέες απαιτήσεις ως προς τις δεξιότητες θα αποτελέσει πρόκληση για τους εργαζομένους σε διαφορετικούς τομείς. Τα ψηφιακά εργαλεία θα γίνουν πιο σημαντικά όχι μόνο σε θέσεις γραφείου, αλλά και στα εργοστάσια, καθώς και στους τομείς της φιλοξενίας και της φροντίδας. Ενώ στην οικονομία της πλατφόρμας, οι ίδιοι οι αλγόριθμοι θα γίνουν τα «αφεντικά», η «αλγοριθμική διαχείριση» θα επηρεάσει τους περισσότερους κλάδους.

Η απώλεια θέσεων εργασίας σε παραδοσιακούς τομείς και το άνοιγμα νέων θέσεων εργασίας σε πιο πράσινους και ψηφιακούς τομείς θα αυξήσουν τον κίνδυνο να βρεθούν εργαζόμενοι σε μειονεκτική θέση. Οι αυξανόμενες ανισότητες ενδέχεται να αποδυναμώσουν την ανάπτυξη και να οδηγήσουν σε διάσπαση της κοινωνικής συνοχής και της κοινωνικής πόλωσης.

Ωστόσο, μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτούς τους κινδύνους. Όχι επιδιώκοντας να μπει φρένο στις μεγατάσεις και να διατηρηθεί το status quo, αλλά επηρεάζοντας τον δρόμο προς το μέλλον. Δίνοντας φωνή στους εργαζομένους και υπερασπιζόμενοι τα συμφέροντά τους σε ένα μεταβαλλόμενο εργασιακό περιβάλλον. Συμμετέχοντας σε κοινωνικούς αγώνες που προστατεύουν τους εργαζομένους από το να μείνουν στο περιθώριο εξαιτίας των αλλαγών που λαμβάνουν χώρα. Απαιτώντας οι νέες τεχνολογίες καθαρής παραγωγής να χρησιμοποιούνται ακόμη για να είναι οι θέσεις εργασίας λιγότερο βρώμικες και επικίνδυνες, η αυξανόμενη παραγωγικότητα να αποδίδει καρπούς και για τους εργαζομένους και η βιώσιμη οικονομία να περιλαμβάνει την κοινωνική βιωσιμότητα.

Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις ως μοχλοί μετασχηματισμού

Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις συνιστούν, παραδοσιακά, τον καλύτερο τρόπο οργάνωσης των συμφερόντων των εργαζομένων στις οικονομικές «επαναστάσεις» και ακόμη και σήμερα μπορούν να διαδραματίσουν κρίσιμο ρόλο στους αγώνες που αφορούν τέτοιου είδους δικαιώματα, αλλά μόνο εφόσον είναι ενημερωμένες. Αυτό σημαίνει ότι σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο εργασίας, δεν πρέπει να προσπαθούν να αποτρέψουν την αλλαγή. Αντίθετα, πρέπει να αποτελούν μοχλούς αλλαγής προς το καλύτερο. Να είναι έτοιμες να αντιμετωπίσουν νέες προκλήσεις και να εκμεταλλευτούν νέες ευκαιρίες. Για να γίνει αυτό, πρέπει να είναι έτοιμες να αλλάξουν και οι ίδιες.

Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις πρέπει να προσαρμοστούν στην αυξανόμενη ποικιλομορφία του εργατικού δυναμικού. «Νέοι» και «παλαιοί» τύποι εργαζομένων, άνδρες και γυναίκες, συμπεριλαμβανομένων επίσης διακινούμενων εργαζομένων ή μεμονωμένων αυτοαπασχολούμενων. Η εκπροσώπηση αυτής της πολυμορφίας των εργαζομένων αποτελεί πρόκληση. Απαιτείται μεγαλύτερη ποικιλομορφία και στους εκπροσώπους των συνδικαλιστικών οργανώσεων. Ακόμη σημαντικότερο είναι να βρουν νέους τρόπους αλληλεπίδρασης με τους εργαζομένους και να εμπλέξουν τους τελευταίους στη λήψη αποφάσεων και στις δράσεις τους. Πριν από την έναρξη του περσινού γύρου διαπραγματεύσεων, η γερμανική συνδικαλιστική οργάνωση μεταλλουργών IG Metall, για παράδειγμα, κάλεσε τα μέλη της να συμμετάσχουν στη διαμόρφωση των αιτημάτων της και στην πραγματοποίηση απεργιών, προκειμένου να διασφαλιστεί η συμμετοχή όλων των διαφορετικών ομάδων εργαζομένων.

Η αντιμετώπιση νέων τύπων εργοδοτών αποτελεί, επίσης, πρόκληση για τις συνδικαλιστικές οργανώσεις. Η διαχείριση των εργασιακών πλατφόρμων, των νεοφυών και των «εικονικών» εταιρειών είναι ακόμη πιο δύσκολη. Η αποκεντρωμένη και «εικονική» οργάνωση και οι αποκεντρωμένες και «εικονικές» απεργίες πρέπει να συμπληρώνουν τις παραδοσιακές μορφές συλλογικών κινητοποιήσεων. Επίσης, είναι απαραίτητη η οργάνωση των νέων «παικτών» πράσινης οικονομίας. Σε όλες αυτές τις εταιρείες, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις πρέπει να προσπαθούν η οργάνωση να γίνεται «εκ των έσω», υποστηρίζοντας τις λαϊκές και αυτο-οργανωμένες δραστηριότητες των εργαζομένων, ακόμη και αν αυτοί δεν είναι, κατά κύριο λόγο, μέλη συνδικαλιστικής οργάνωσης. Στη «Lieferando», υπηρεσία διανομής φαγητού εστιατορίου στο σπίτι και το γερμανικό υποκατάστημα του «Just Eat», εργαζόμενοι που άρχισαν να οργανώνονται ενάντια στις κακές συνθήκες εργασίας υποστηρίχθηκαν, στη συνέχεια, από το γερμανικό εστιατόριο και το σωματείο φιλοξενίας NGG, αλλά έγιναν μέλη της συνδικαλιστικής οργάνωσης αργότερα.

Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις πρέπει, επίσης, να είναι έτοιμες να αντιμετωπίσουν νέες προκλήσεις, όπως νέα επιχειρηματικά μοντέλα που οδηγούν σε θεμελιώδη αναδιάρθρωση των εταιρειών, καθώς και στην αυξημένη ανάγκη για απόκτηση νέων δεξιοτήτων (reskilling) και αναβάθμιση των υπαρχουσών δεξιοτήτων (upskilling). Συνεπώς, οι ίδιοι οι συνδικαλιστές και οι εκπρόσωποι των εργαζομένων χρειάζονται νέες δεξιότητες όχι μόνο για να κατανοήσουν αυτές τις προκλήσεις, αλλά και για να τις μετατρέψουν σε ευκαιρίες για τους εργαζομένους. Κάτι τέτοιο μπορεί, για παράδειγμα, να περιλαμβάνει την παρουσία εκπροσώπων της συνδικαλιστικής οργάνωσης για θέματα εκπαίδευσης (Union Learning Reps) στον χώρο εργασίας, οι οποίοι παροτρύνουν τους εργαζομένους να συμμετέχουν σε προγράμματα κατάρτισης. Ο θεσμός των Union Learning Reps δημιουργήθηκε για πρώτη φορά στο Ηνωμένο Βασίλειο από τη Συνομοσπονδία συνδικαλιστικών οργανώσεων της χώρας (TUC). Ο ρόλος αυτών των εκπροσώπων είναι να συμβουλεύουν τους εργαζομένους σχετικά με τις δυνατότητες reskilling, να τους ενθαρρύνουν να συμμετέχουν στα προγράμματα κατάρτισης και να τους καθοδηγούν κατά τη διάρκειά τους. Αυτό είναι σημαντικό ειδικά για εργαζομένους χωρίς ή με χαμηλή εξειδίκευση που μπορεί να μην έχουν καμία ή να έχουν αρνητική εμπειρία σχετικά με το σχολείο και τη μάθηση και, ως εκ τούτου, μπορεί να αποφεύγουν την απόκτηση δεξιοτήτων ή να δυσκολεύονται να ανταποκριθούν σε αυτή τη διαδικασία.

Επιπλέον, συχνά παρατηρούμε ότι η διοίκηση τείνει να εμπλέκει στο reskilling τους εργαζομένους που έχουν ήδη ακαδημαϊκά προσόντα, ενώ οι εργαζόμενοι χωρίς ή με χαμηλή εξειδίκευση παραγκωνίζονται. Επίσης, ορισμένες φορές, οι διοικήσεις τείνουν περισσότερο προς το κλείσιμο ενός εργοστασίου παρά προς την αναζήτηση νέων πράσινων και ψηφιακών προϊόντων, καθαρών τρόπων παραγωγής ή βιώσιμων επιχειρηματικών μοντέλων. Σε αυτό το σημείο, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις μπορούν να διαδραματίσουν καίριο ρόλο, απαιτώντας, για παράδειγμα, τη στροφή από τον άνθρακα στο πράσινο υδρογόνο για την παραγωγή χάλυβα, αντί για τη σταδιακή κατάργηση της παραγωγής.

Γενικά, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις πρέπει να αποτελούν μοχλούς αλλαγής και υποστήριξης των συμφερόντων των εργαζομένων σε μεταβατικές περιόδους: Δεν πρέπει να ακολουθούν διστακτικά τις τάσεις χωρίς να αντιδρούν, αλλά να αγωνίζονται ώστε να κρατούν το τιμόνι και να έχουν λόγο για την κατεύθυνση προς την οποία αλλάζει ο κόσμος της εργασίας.

 

Thorben Albrecht

Διευθυντής Πολιτικής της IG Metall, της γερμανικής συνδικαλιστικής οργάνωσης μεταλλουργών. Στις αρμοδιότητές του περιλαμβάνονται η χάραξη στρατηγικών και πολιτικών, καθώς και η εκπροσώπηση των συμφερόντων των άνω των 2 εκατομμυρίων μελών της IG Metall έναντι πολιτικών θεσμών στο Βερολίνο και τις Βρυξέλλες. Έχει διατελέσει μέλος της Παγκόσμιας Επιτροπής για το Μέλλον της Εργασίας που έχει συσταθεί από τη Διεθνή Οργάνωση Εργασίας (ΔΟΕ), καθώς και Υφυπουργός στο Ομοσπονδιακό Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων της Γερμανίας από το 2014 έως το 2018.