Διαδικασίες διαβούλευσης και συμμετοχής των τοπικών κοινωνιών

 

Αναδημοσίευση από: ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΝΙΚΟΣ ΠΟΥΛΑΝΤΖΑΣ Bee Green

ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ, Απρίλιος 2021, σ.41 επ.

 

Η ανοιχτή διαβούλευση, η διαδικασία κατάθεσης και αντιπαραβολής απόψεων συμβάλλει στην ανάπτυξη της διαφάνειας, συνεισφέροντας σε έναν ουσιαστικό συμμετοχικό σχεδιασμό πολιτικών. Η πλουραλιστική έκφραση και η δυναμική μεταξύ των διαφόρων ομάδων συμφερόντων και του κράτους, ενώ οφείλουν να αποτελούν βάση στο σύγχρονο πλαίσιο διοίκησης και συντονισμού, αποτελούν ταυτόχρονα στοιχείο αναβάθμισης της σχέσης μεταξύ κράτους και πολίτη συναρτημένο με την εμβάθυνση της δημοκρατίας. 

Ωστόσο, από τη διαδικασία σύνταξης των χωροταξικών πλαισίων και αδειοδότησης των έργων ΑΠΕ, διαπιστώνεται έλλειμμα διαβούλευσης και συμμετοχής των τοπικών κοινωνιών. Στο επίπεδο του χωροταξικού σχεδιασμού με τον ν. 2742/1999 θεσμοθετείται το Εθνικό Συμβούλιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (άρθρο 4, ν. 2742/1999, Εθνικό Συμβούλιο Χωροταξίας ν.4447/2016 και ν.4759/2020) το οποίο αποτελείται από εκπροσώπους παραγωγικών φορέων,  αυτοδιοίκησης, επιστημονικών φορέων και της κοινωνίας των πολιτών. Όμως ο ρόλος του οργάνου αυτού, σχετίζεται με την συμβολή στο σχεδιασμό σε στρατηγικό επίπεδο και στη διαμόρφωση της γενικής πολιτικής για τη χωροταξία και την προστασία του περιβάλλοντος. Επιπλέον, τα Ειδικά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού σε αντίθεση με τα Περιφερειακά, λαμβάνουν γνωμοδότηση από το Εθνικό Συμβούλιο πριν την έγκρισή τους. Για τα Περιφερειακά πλαίσια η διαβούλευση εξαντλείται σε περιφερειακό επίπεδο υπό το Περιφερειακό Συμβούλιο ενώ η διαδικασία αυτή δεν περιλαμβάνει ευρεία εκπροσώπηση από τοπικούς φορείς.   Έως σήμερα δεν έχει διαμορφωθεί ένας ικανός μηχανισμός ενεργοποίησης και συμμετοχής φορέων και εκπροσώπων των τοπικών κοινωνιών. Η διαμόρφωση του χωρικού σχεδιασμού για τις ΑΠΕ με πρωταρχικό κριτήριο την αξιοποίηση του αιολικού ή ηλιακού δυναμικού δίχως να συνυπολογίζονται οι σωρευτικές επιπτώσεις σε έναν τόπο και δίχως τοπική συναίνεση, άμεσα ή έμμεσα συσχετίζεται με τις έντονες αντιδράσεις που όλο και πιο συχνά παρατηρούνται. Στην κατεύθυνση αυτή δεν μπορεί να παραγνωρίζεται ότι οι τοπικές κοινωνίες έχουν στις περισσότερες περιπτώσεις το ρόλο «απλού θεατή», όταν  έρχονται αντιμέτωπες με την εξέλιξη μεγάλων έργων ΑΠΕ, που διεκδικούν τον ίδιο χώρο με τοπικές δραστηριότητες δραστηριότητες του πρωτογενούς τομέα (γη υψηλής παραγωγικότητας, βοσκότοποι, δασικές εκτάσεις κ.ά.), του τουρισμού κ.α.- και που δυνητικά αλλοιώνουν τα χαρακτηριστικά μιας περιοχής, του τοπίου και της βιοποικιλότητάς της.  

Ο  ρόλος των τοπικών φορέων των περιφερειών και των δημοτικών αρχών είναι αναιμικός και κατά την αδειοδοτική διαδικασία, καθώς περιορίζεται στη γνωμοδότηση άνευ αποφασιστικού χαρακτήρα. Το σύστημα που έχει διαμορφωθεί έως σήμερα χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερα συγκεντρωτικό και η όποια διαβούλευση δεν αφορά στο συνολικότερο σχεδιασμό αλλά τις επιπτώσεις ενός έργου, καθώς οι τοπικές κοινωνίες έχουν συνήθως τη δυνατότητα έκφρασης γνώμης κατά τη διαδικασία της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, εφόσον το έργο εμπίπτει σε κατηγορία που απαιτεί ΜΠΕ, δηλαδή στο τελευταίο στάδιο εξέλιξης ενός έργου. Η τοπική κοινωνία καλείται απλώς να επικυρώσει αποφάσεις που έχουν ληφθεί σε ένα άλλο διοικητικό επίπεδο, το οποίο κατά κανόνα δε συνυπολογίζει την τοπική βούληση. Το γεγονός αυτό έχει προκαλέσει σήμερα την έντονη εναντίωση των τοπικών κοινωνιών σε έργα ΑΠΕ, είτε αυτά εξελίσσονται σε προστατευόμενες περιοχές είτε όχι. Ο κίνδυνος εδώ είναι -εν απουσία κοινωνικού διαλόγου- η ίδια η υπονόμευση των ΑΠΕ και επομένως και των δεσμευτικών εθνικών στόχων και της ενεργειακής μετάβασης εν γένει. Η αυξημένη ανάγκη για ΑΠΕ εντείνει και την ανάγκη για διάλογο που πρέπει να αναπτυχθεί με τις τοπικές κοινωνίες. Η διαβούλευση δεν μπορεί να περιορίζεται στον «τυπικό» χαρακτήρα που προβλέπεται αυτή τη στιγμή από τη διαδικασία της περιβαλλοντικής αδειοδότησης. 

Η έννοια της κοινωνικής διαβούλευσης θα πρέπει να περιλαμβάνει ανοιχτές διαδικασίες ενημέρωσης και συμμετοχής των τοπικών κοινωνιών κατά την εκπόνηση και παρακολούθηση των τοπικών και περιφερειακών σχεδίων, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα συνδιαμόρφωσης και συμμετοχής στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Η ύπαρξη ουσιαστικής διαβούλευσης και τοπικής συμμετοχής στη διαδικασία υλοποίησης των έργων ΑΠΕ, σε μία κατεύθυνση αλληλοτροφοδότησης και κοινωνικού ελέγχου, θα συνέβαλε ώστε ο σχεδιασμός και η υλοποίηση των έργων ΑΠΕ να συντελούνται σε δημοκρατικότερη βάση. Για το λόγο αυτό το ΥΠΕΝ, ως το αρμόδιο υπουργείο θα μπορούσε να αναλάβει την πρωτοβουλία για τη διαμόρφωση μιας δομημένης διαδικασίας διαλόγου και συνδιαμόρφωσης πολιτικής για την ανάπτυξη των ΑΠΕ, όπου θα συνυπάρχουν όλοι οι εμπλεκόμενοι παράγοντες. Από την πλευρά της η τοπική αυτοδιοίκηση θα μπορούσε να αναλάβει πρωτοβουλίες σε τοπικό επίπεδο και να προχωρήσει σε ανάλυση επιπτώσεων για τα έργα για τα οποία καλείται να γνωμοδοτήσει σε συνδυασμό και με άλλους σχεδιασμούς που εκπονεί (περιφερειακά χωροταξικά, σχέδια προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή κ.ά.).  

Η ενεργειακή μετάβαση είναι μία διαδικασία που δεν μπορεί να είναι επιτυχημένη χωρίς τη συμμετοχή των τοπικών κοινωνιών. Για τον λόγο αυτό είναι κρίσιμο να διαμορφωθεί μια διαδικασία συμμετοχική και συμπεριληπτική, προκειμένου η ενεργειακή μετάβαση όχι μόνο να είναι επιτεύξιμη αλλά και δίκαιη. Στο πλαίσιο αυτό, η τοπική αποδοχή των ΑΠΕ ενώ θα πρέπει να αποτελέσει βασικό ζητούμενο, μπορεί και να ανακατευθύνει το σχεδιασμό σε βιώσιμες και κοινά αποδεκτές λύσεις. Τέλος, η έγκαιρη και σωστή πληροφόρηση προς τις τοπικές κοινωνίες είναι σημαντική, προκειμένου να αποφεύγεται η παραπληροφόρηση ή και η άγνοια, ώστε να επιτυγχάνεται κοινό πεδίο διαλόγου.